یکی از صنایع دستی مشهد و سوغات مشهد که قدمت آن به ۱۴ قرن می‌رسد دیگ سنگی (Stone pot) است. سنگ هر کاره گونه ای از سنگ های دگرگونی است که تالیشیست( Taleshist) نامیده می شوند. این سنگ در ضمن این که حرارت های زیاد را تحمل می کند با ناخن خط برمى‌دارد و چون خوب شکل مى‌گيرد از آن برای ساختن ديگ سنگی و ابزار و وسايل تزئينى از جنس سنگ استفاده مى‌شود. معادن این سنگ خاص در مناطقی چون زنجان، سیستان، کرمان، خوی، ماکو، سبزوار، تربت حیدریه و بیرجند یافت می شود اما استخراج عمده و انبوه آن از معادن اطراف مشهد مقدس است.
سنگتراشی یک هنر دیرینه و قدمت دار در شهر مشهد است بطوریکه مردمان مشهد با ظرافت خاصی بر روی این دیگ های سنگی هنرنمایی می کنند این کار باعث شده است هرکاره یکی از سوغات مخصوص مشهد شود.می توان گفت که بعد از زرشک و زعفران و مهر ، دیگ های سنگی پرفروش ترین سوغات مشهد شناخته شده است. حدود صد مدل غذا در دیگ سنگی پخته می شود اما اکثرا فکر میکنند فقط آبگوشت در آن تهیه می شود.
با آقای سنگی همراه باشید تا با مراحل ساخت دیگ سنگی آشنا شوید.
این سنگ ها پس از استخراج از معدن در کارگاه به کمک ابزاری چون تیشه، سوهان، پرگار و اسکنه پرداخت می شدند. سنگ تراش به کمک تیشه ناهمواری های سنگ را می تراشید و از اسکنه جهت خالی کردن درون سنگ بهره می برد و پس از پایان کتیبه های موردنظر را روی ظرف حکاکی می کرد.امروز با وجود تکنولوژی های جدید این کارها با دستگاه سنگ تراشی انجام می شود که هم سهولت کار را به دنبال دارد و هم سرعت ساخت ظروف را بالا می برد.
مراحل ساخت دیگ سنگی
ابتدا قلوه سنگ های با ارزش توسط کارگران از معدن سنگ جداسازی می شود و توسط دستگاههای سنگ تراش در ابعاد کوچکتر برش داده می شود و سپس چکش کاری اولیه بر روی قابلمه سنگی شروع می شود. در مرحله بعد قابلمه سنگی داخل کارگاه تولیدی ظروف سنگی به دستگاه می بندند و توسط مهارت مرد سنگتراش به شکل یک ظرف سنگی خوب فرز کاری و صیقل داده می شود.این دیگ ها در اندازه های مختلف و در رنگ های خاکستری به رنگ اصلی سنگ و طرح ها و نقش های مشکی است.
چرا دیگ سنگی آقای سنگی را استفاده کنیم؟
طبق بررسی کارشناسان غذایی، تغییر حالت سلولی موادغذایی می‌بایست در زمان طولانی انجام گیرد که این ظروف به دلیل جنسیت منحصر به فرد خود با کمترین انرژی مورد نیاز حرارت را جذب و به تدریج در زمان طولانی مواد غذایی را آماده سازی می‌کند.لذا این امر از تبخیر سریع جلوگیری و حفظ املاح و موادمعدنی موجود در موادغذایی می‌گردد. همچنین به دلیل وجود آهن در سنگ هرکاره این سنگ دارای خاصیت مغناطیسی می‌باشد که باعث تامین آهن مورد نیاز بدن می‌گردد.
امروزه با وجود ظروف جدید و صنعتی به آشپزخانه‌ها، بسیاری از مردم فراموش کرده‌اند که طعم غذا در ظروف سنگی آقای سنگی چقدر دلپذیر است.